Muzyczne Wygnanie, czyli jak to się robi na francuską modłę – recenzja „Exile on Main Street” Cz. IV

Ostatnia - najdłuższa część podróży z albumem Exile On Main St. 

Postawieni pod ścianą członkowie The Rolling Stones obrali, można by rzec, samobójczą drogę –

uczynili zwrot o 180 stopni i stworzyli muzykę, która z pozoru nijak się ma do ich wcześniejszej

twórczości. „Exile” to album bezbłędnie łączący w sobie nowatorstwo z tradycją. Zadziorność z

uległością. Przekorę młodzieńca z mądrością starca. Całość odbywa się na tyle subtelnie, że

niewprawne ucho dopiero z czasem to wychwyci.

Co więc kryje w sobie EoMS? Otwierający płytę drapieżny „Rocks Off” porywa słuchacza już od

pierwszego riffu. To opowieść człowieka zagubionego w świecie iluzji, gdzie odrobinę spełnienia

może dać tylko pospieszny stosunek seksualny, a niemy krzyk bohatera stanowi rozpaczliwą próbę

przeciwstawienia się odartej z uczuć egzystencji.

źródło: nme.com

Następnym utworem, żywo przywodzącym na myśl twórczość Little Richarda, jest „Rip This

Joint”. To szalony rocker, muzyczna podróż (lub raczej wyścig) amerykańskimi szosami, ale też

bunt, zadyma i walka o ocalenie duszy.

Chwilę ukojenia znajdziemy w hipnotycznym „Shake Your Hips” – jednym z dwóch obecnych na

płycie coverów legend czarnoskórej muzyki – piosence Slima Harpo, w której rozkołysany rytm

sekcji rytmicznej i stale powtarzany gitarowy riff wprowadzają słuchacza w trans i napełniają każdą

komórkę ciała pulsującym drżeniem.

Poczucie zagubienia i niemożność dotarcia do prawdy o świecie doskonale wyraża „Casino

Boogie”. W sytuacji, gdy bohater dochodzi do przekonania, że pieniądze i bezustanna zabawa

niewiele znaczą, ostatnią deską ratunku jest poddanie się fali goryczy, która (paradoksalnie!) może

przynieść oczyszczenie i przywrócić samoświadomość.

Decyzja o wyborze „Tumbling Dice” na pilotującego płytę singla była, jak się wydaje, słuszna.

Mamy tu bowiem do czynienia nie tylko z najbardziej „strawnym” utworem z całej osiemnastki, ale

też piosenką reprezentatywną dla luźnego klimatu „Exile”. Opowiada ona historię hazardzistyseksoholika,

który bez pamięci oddaje się zgubnemu nałogowi, jak gdyby los człowieka zależał od

wyniku karcianej gry. Nasuwają się skojarzenia z poszczególnymi członkami ekipy Stonesów oraz

ich (nomen omen) zagrywkami – czy to na samej płycie, gdzie następuje zespolenie artystów z ich

dziełem, czy też w prawdziwym życiu – a pamiętajmy, że w tamtym burzliwym okresie muzykom

bardzo łatwo było uciec w hazard, narkotyki i przygodny seks.

Na przekór panującym przed chwilą nastrojom zespół zaczyna grać kolejny utwór – „Sweet

Virginia” – w którym roztacza przed nami niemal sielankową wizję raju na ziemi. Kalifornijskie

słońce i pieszczone delikatnymi powiewami wiatru winnice stają się formą ucieczki od zimowej

chandry i pozwalają wynagrodzić nieobecność drugiego człowieka, przy którym lżej jest znosić

szarą codzienność.

źródło: nme.com

O ile na pierwszy rzut oka bohaterowi „Torn and Frayed” trudno się pozbierać i stawić czoło

słabości do używek, o tyle przykład niezłomności ludzkiego ducha znajdziemy w następującym

zaraz potem „Sweet Black Angel”. Aniołem, który w tej piosence dumnie rozpościera skrzydła, jest

czarnoskóra, amerykańska działaczka polityczna, Angela Davies. Dedykowany jej utwór to jeden z

nielicznych w dziejach The Stones przykładów zaangażowania zespołu w kwestie polityczne, a

jednocześnie hołd oddany tym, którzy pomimo fali krytyki oraz nienawiści ze strony pewnych grup

społecznych i politycznych potrafili znaleźć w sobie siłę do walki o równość i sprawiedliwość.

Niejako w zgodzie z klimatem wcześniejszego „Sweet Virginia” pozostaje rozpoczynający się

cudownie nastrojową partią pianina Nicky’ego Hopkinsa „Loving Cup”. Bohater utworu

prawdopodobnie spróbował w życiu wszystkiego, co dostępne człowiekowi. Mimo to ma poczucie

dotkliwego braku uczucia, więc obecność ukochanej kobiety i łyk z tytułowego pucharu miłości

wydaje się jedynym skutecznym lekarstwem na jego bolączki.

„Happy” to z kolei instrumentalny oraz wokalny popis Keitha Richardsa, wiecznego buntownika,

który nie wyobraża sobie spokojnej, uporządkowanej egzystencji w oparciu o sztywno ustalone

reguły. Podobnie, jak bohater poprzedniego utworu, jest spragniony miłości, gdyż już dawno temu

uświadomił sobie, że tylko ona uczyni go autentycznie szczęśliwym.

Rozbuchany i zawrotny klimat „Turd on the Run” oraz surowy i pełen zgrzytów nastrój „Ventilator

Blues” łączą się ze sobą, choć mamy tu do czynienia z piosenkami z dwóch różnych biegunów

muzycznej wędrówki. Duchota (w dosłownym i przenośnym znaczeniu) życia na wygnaniu

sprawia, że artysta faktycznie zaczyna czuć się jak gnojek: ograniczają go ciasne horyzonty

myślowe władz zdeterminowanych zaprowadzić porządek na swoich zasadach i za wszelką cenę

oraz nierzadko infantylne i bezmyślne otoczenie przypadkowych osób, które w dobrej zabawie i

beztrosce widzą osobliwy sens życia. Odpowiedź na pytanie, dokąd zaprowadzi ich taka postawa,

odsuwają na czas nieokreślony, bo przecież czasu mają w bród… Ale czy na pewno?

źródło: theguardian.com

Na płycie Stonesów z przełomu lat 60-tych i 70-tych ubiegłego wieku nie mogło zabraknąć

odniesień do religii, czego dowód znajdziemy w piosence „I Just Wanna See His Face”, chyba

najbardziej zadziwiającym utworze na całej płycie. To niemal plemienny rytuał pełen osobliwych

dźwięków, monotonnego śpiewu i wołania o zbawienie, które może zagwarantować jedynie osoba

Zbawiciela. Bohater utworu jawi się nam jako niewierny Tomasz, łaknący widoku Jezusa i jego

oczyszczającej mocy, a nie tylko do znudzenia powtarzanych pogłosek o jego obecności wśród

swoich. Aby umocnić swoją wiarę, potrzebuje namacalnego dowodu, co z kolei pozwoli mu w pełni

rozbudzić ukryte w swoim wnętrzu pokłady uczuć.

„Let It Loose” – być może najbardziej subtelna, a równocześnie pełna ożywczej energii ballada

Stonesów – stanowi znakomite połączenie muzyki soul i gospel. To głęboko poruszające wyznanie

człowieka, który zdaje sobie sprawę, że porwał się w życiu na zbyt wiele. Nie wierzy, że można

znaleźć ukojenie w miłości. Czuje się wyobcowany i nie odnajduje oparcia w innych ludziach, dla

których pozostaje kimś nieznajomym. Człowiek, który nie jest w stanie się określić, powinien, jego

zdaniem, odpuścić i popłynąć z prądem. Zdając się na przypadek, ma bowiem szansę dotrzeć do

prawdy o samym sobie.

Z nieco sennego odrętwienia w poszukiwaniu tego, co utracone, wyrywa nas potężne uderzenie

gitary, otwierające kolejny utwór : „All Down the Line”. Zespół nie ma tu żadnych oporów i

zgodnie z tytułem piosenki sunie po całości, bombardując słuchaczy gradem przeciąganych do

granic możliwości dźwięków, w których radość ze wspólnego grania daje muzykom kopa, by wzbić

się na jeszcze wyższy poziom. Eksplozja czystej, niczym nieskrępowanej energii pod koniec utworu

to najprawdziwszy, muzyczny orgazm. Chyba nie sposób bardziej odlecieć.

Drugim z obecnych na płycie coverów jest napisany przez giganta bluesa z Delty, Roberta

Johnsona, „Stop Breaking Down”. Interpretacja Stonesów różni się od oryginału: gitara slide Micka

T. oraz harmonijka Micka J. sprawiają, że utwór brzmi bardziej drapieżnie niż wersja Johnsona, a

pod sam koniec instrumenty muzyków raczą nas tak przenikliwymi dźwiękami, że zgodnie z

ostatnim wersem tekstu jesteśmy bliscy postradania zmysłów.

źródło: amazon.com

W twórczości zespołu niezmiennie odnajdujemy elementy „z życia wzięte”. Wiele piosenek

odzwierciedla stan ducha Stonesów i opowiada fragmenty ich historii, nierzadko doprawionych

emocjonalną mieszanką wspomnień, radości i żalu. „Shine a Light” to rzekomo utwór poświęcony

nieżyjącemu Brianowi Jonesowi, opowieść o wraku człowieka złamanego przez życie i

opuszczonego przez fałszywych przyjaciół, który stracił poczucie rzeczywistości. (Nie trzeba wiele

wysiłku, by w takim nieszczęśniku znaleźć podobieństwa do Keitha Richardsa, zmagającego się w

tamtym czasie z uzależnieniem od heroiny oraz zgrają mniej lub bardziej przypadkowych

„znajomych”.) Po raz kolejny pomoc może przyjść z góry: jeśli dobry Bóg zechce oświecić

zbłąkanego człowieka, wówczas ten zdoła stawić czoło wszelkim przeciwnościom i wyjdzie na

prostą.

Album kończy niezwykle gniewny w warstwie tekstowej „Soul Survivor”. Stanowi gorzkie

podsumowanie trudów, jakie napotkał na swej drodze bohater utworu, a których źródłem były

działania jego apodyktycznego druha. Analogia do relacji łączących Jaggera i Richardsa w czasie

ich pobytu we Francji jest aż nazbyt widoczna. Słuchając wersów o wzburzonym morzu, bandzie

rzezimieszków i pokładowym buncie, dochodzimy do wniosku, że mitologizacja okoliczności

powstania „Exile” służyła wszystkiemu poza oddaniem stanu faktycznego. Trudno oprzeć się

wrażeniu, że w ostatnim utworze z płyty muzycy rozliczają się z pełną wrażeń, ale w gruncie rzeczy

potwornie trudną przeszłością, do której nie mają zamiaru wracać. To również symboliczny koniec

ich Wygnania. EoMS był ich przepustką do świata, z którym rok wcześniej musieli się pożegnać.

Zaczynał się nowy rozdział…

źródło: picplick.com

***

Na koniec wypada jeszcze zapytać, co sprawiło, że „Exile” stał się albumem kultowym, mimo iż

bezpośrednio po jego wydaniu opinie krytyków były – delikatnie rzecz biorąc – dalekie od

optymistycznych?

Odpowiedź jest prosta: EoMS pozostaje aktem wielkiej, artystycznej odwagi – obnażeniem dotąd

niepokornej, rockowej duszy bez liczenia się z konsekwencjami – a także zwierciadłem nastrojów,

jakie towarzyszyły pięciu angielskim muzykom przebywającym z dala od tego, co uważali za

swoje, traktowali jako rzecz daną i niezmienną oraz gwarancję własnej tożsamości. Przymusowe

wygnanie przewróciło ich pewność siebie do góry nogami. Zburzyło latami konstruowaną fasadę

wolności i niezależności, pod którą tak naprawdę kryło się poczucie alienacji. Nie ulega

wątpliwości, że pytanie o to, jakie elementy nadają sens życiu człowieka świadomego przestrzeni,

w której funkcjonuje, wielokrotnie pojawiało się w głowach Micka Jaggera, Keitha Richardsa,

Micka Taylora, Charliego Wattsa i Billa Wymana. „Exile on Main Street” stanowi dojrzałą i

satysfakcjonującą próbę odpowiedzi na nie, nawet jeśli prawda dokonanego odkrycia okazuje się

bolesna i nie pozwala o sobie zapomnieć.

Tym, co moim zdaniem czyni EoMS tak wyjątkową płytą, jest przede wszystkim jej szczerość –

coś, czego w późniejszej twórczości Stonesów zaczęło brakować. To album, za sprawą którego

legendarni artyści, żyjący w na pozór innym świecie niż my, stają się nam bliscy, bo ich radości i

troski nie odbiegają od tych, jakie są naszym udziałem. Być może właśnie to sprawia, że niektóre

dzieła sztuki (oraz ich twórcy) przemawiają do nas silniej niż inne?

Koniec 

Jeszcze raz, dziękuje Jarskiemu, za udostępnienie tego wspaniałego artykułu.